Si do të ndiqen penalisht në të ardhmen krimet e luftës të kryera në Ukrainë? Në çdo rast, gjyqi duhet të jetë më i kujdesshëm se ai i katër liderëve të lëvizjes së rezistencës kosovare, për shkak të krimeve të supozuara të kryera në fund të viteve të nëntëdhjeta.
Tmerret e pushtimit rus të Ukrainës, me të drejtë, e kanë kthyer në jetë çështjen e krimeve të luftës. Holanda po udhëheq rrugën për të kërkuar gjykimin e atyre që janë ose kanë qenë drejtpërdrejt ose tërthorazi fajtorë për “krime lufte” ose “krime kundër njerëzimit” atje. Ministri (i Jashtëm i Holandës, Wopke) Hoekstra së fundmi ka vënë në dispozicion 15 milionë euro për këtë qëllim.
Ka një zhurmë idesh për mënyrën më të mirë për të ngritur këtë gjyq, me Hagën si kryeqyteti i vetëshpallur i drejtësisë ndërkombëtare që luan një rol qendror nëse është e mundur. Ajo që duket se u shpëton shumë njerëzve është se për vite me radhë ka pasur një gjyq për krimet e luftës (të dyshuara apo jo) që sigurisht nuk është pa të meta dhe ofron mësime për qasje në të ardhmen.
Këto janë krimet e luftës për të cilat akuzohen një numër i udhëheqësve të ish-lëvizjes së rezistencës kosovare Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Në vitin 2015, nën presionin e vendeve perëndimore, u krijua një gjykatë speciale, e cila është pjesë e sistemit juridik të Kosovës, por me kërkesë të shprehur të të njëjtave shtete, nuk gjendet në kryeqytetin kosovar, Prishtinë, por në Hagë. Kjo gjykatë, e quajtur Dhomat e Posaçme të Kosovës, është një institucion i pavarur, sui generis, i financuar kryesisht nga vendet e BE-së së bashku me SHBA-në, Kanadanë, Zvicrën, Norvegjinë dhe Turqinë.
Mandati
Vetë Kosova nuk mund ta thotë asnjë fjalë. Mandati i gjykatës është të gjykojë “krimet e luftës” dhe “krimet kundër njerëzimit” të kryera në Kosovë midis marsit 1998 dhe fundit të vitit 1999, gjatë dhe menjëherë pas luftës për pavarësi kundër Serbisë. Në praktikë, çuditërisht, këto janë vetëm krime të kryera nga shqiptarët e Kosovës, lexo UÇK-ja, dhe jo nga serbët apo serbët kosovarë.
Ky kufizim etnik ndoshta shërben si kompensim për qëndrimin e pretenduar, dhe të sfiduar nga Serbia, anti-serb të Tribunalit të ish-Jugosllavisë, gjithashtu me seli në Hagë, i cili synonte kryesisht kriminelët serbë të luftës.
Parlamenti i Kosovës me hezitim u pajtua me kërkesat perëndimore për Dhomat e Posaçme të Kosovës, nën presion politik për ta bërë këtë nga presidenti i atëhershëm properëndimor i Kosovës, Hashim Thaçi, ish-lider politik i UÇK-së.
I njëjti president prej dy vitesh ndodhet në paraburgim parandalues në Scheveningen. Sapo u bë e ditur urdhri për arrestimin e tij, ai dha dorëheqjen vullnetarisht si president për t’u burgosur. Si dhe tre figurat e tjera të shquara të UÇK-së, të cilët gjithashtu kanë një profil të lartë politik.
Është e paqartë se pse kjo katërshe po ndiqet penalisht, nga numri shumë më i madh i figurave kryesore të UÇK-së. Të katër akuzohen se kanë qenë pjesë e një “ndërmarrjeje të përbashkët kriminale”. Një kualifikim mjaft i çuditshëm për një rezistencë të mbështetur nga Perëndimi që kundërshtoi shtypjen etnike të regjimit de facto aparteid të Millosheviqit. Në Kosovë, katërshja nuk shihen si Mandela, por megjithatë shihen si heronj të rezistencës.
Trafikimi i organeve
Gjykata speciale ka një histori të gjatë. Arsyeja ishte një mocion në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës (CoE) në vitin 2008, i paraqitur nga deputeti rus Kosachev, anëtar i “Rusisë së Bashkuar” të Putinit (i cili më vonë u vendos në listën e sanksioneve të SHBA-së dhe BE-së). Mocioni i referohet trajtimit çnjerëzor dhe trafikimit të paligjshëm të organeve në Kosovë.
Në emër të Këshillit të Evropës, një raportues special, deputeti zviceran Dick Marty, më pas kreu hulumtime. Ai u fokusua kryesisht në rolin e (udhëheqësve të) UÇK-së. Raporti i tij ishte nën standard: pa fakte të forta, por kryesisht insinuata dhe tregime të “thashethemeve”. Raporti megjithatë u pranua në vitin 2011 – me mbështetjen e parlamentarëve holandezë si Tiny Kox (PS) dhe Pieter Omtzigt (atëherë CDA) – me gjykatën speciale si rezultat përfundimtar.
Vendimi i parë
Duket se procesi gjyqësor ndaj të katërve do të zgjasë me vite. Vendimi i parë i gjykatës, pas shtatë vitesh, i dhënë të premten e kaluar, përfshinte një komandant lokal dhe nuk ka të bëjë me aktakuzën e liderëve të UÇK-së.
Fakti që kryeprokurori amerikan, Jack Smith, sapo është thirrur në Uashington për të shërbyer si prokuror special në betejën ligjore kundër ish-presidentit Trump, nuk do të ndihmojë në përshpejtimin e çështjes. Gjatë gjithë kohës, të dyshuarit qëndrojnë në paraburgim, duke përfshirë një ish-kryetar shteti dhe dy ish-kryetarë të parlamentit, të cilët u trajtuan me shumë respekt nga të gjitha kryeqytetet perëndimore, përfshirë Hagën, pas luftës në Kosovë.
Presidenti Biden madje e quajti Thaçin, në mënyrë hiperbolike, “Xhorxh Uashingtoni i Kosovës”. Kërkesat e përsëritura për lirimin e tyre me kusht, me mbikëqyrje policore të garantuar nga Kosova, janë refuzuar sistematikisht. Kjo mund të nënkuptojë se të katërt mund të kenë kaluar katër deri në pesë vjet në paraburgim nëse përfundimisht arrihet një vendim gjyqësor.
Një vendim që mund të nënkuptojë shumë mirë një deklaratë të pafajësisë. Për shembull, organizata e respektuar gjerësisht “Human Rights Watch” deklaroi se nuk ka “asnjë dëshmi të një politike të koordinuar (të dhunës ndaj pakicave) nga udhëheqja politike dhe ushtarake e ish-UÇK-së”.
Procesi gjyqësor deri më tani ka përfshirë rreth 500 milionë euro. Ka shumë gjyqtarë, prokurorë dhe bashkëpunëtorë të panumërt të përfshirë. Dhe kështu kostot vazhdojnë të rriten me dhjetëra miliona, sepse pagat pa taksa dhe kostot e tjera nuk janë të këqija. E gjithë kjo për një proces gjyqësor të bazuar në një rezolutë të dyshimtë dhe një raport të dyshimtë.
Afër-harresës
Fatkeqësisht për Kosovën, lufta e saj për liri njëzet vjet më parë është zbehur plotësisht në aktualitetin e rezistencës heroike të Ukrainës ndaj Rusisë në vitin 2022. Dhe kështu ky proces i diskutueshëm gjyqësor zvarritet pothuajse në harresë.
Nuk ka luftëra pa krime lufte. Ata nuk duhet të mbeten pa u ndëshkuar. Natyrisht, Holanda nuk mund të ndërhyjë në përmbajtjen e një procesi të tillë. Por si një kampion i drejtësisë ndërkombëtare, do të ishte vetëm e përshtatshme në këtë rast të veçantë të hidhej një vështrim kritik ndaj trajtimit të të akuzuarve, nëse jo të gjithë rrjedhës së ngjarjeve, dhe ta ngrinte atë në Këshillin e Evropës, në BE dhe te sponsorë të tjerë. Iniciativat e reja në lidhje me Ukrainën do të kërkojnë më shumë kujdes.
Daan Everts është ish-ambasador i OSBE-së në Kosovë. Ai ka shërbyer edhe si shef i misionit në BE, OKB dhe NATO.
Kolumne e shkruar në median holandeze “De Volkskrant”, e përkthyer nga Klankosova.tv