Ç’i duhej çunakut Nikola Tesla, kostumi shqiptar? Ja disa fakte historike

Nikola Tesla, inxhinieri gjenial, shpikjet e të cilit ndryshuan rrënjësisht shoqërinë dhe zhvillimin e saj. Disa u panë si të rrezikshme e shumë prej tyre ishin vetëm të dobishme…

Më herët Konica.al publikoi një artikull lidhur me prejardhjen e Tesla-s, origjinën e tij… ‘Cila është e vërteta mbi të, nëse është serb apo shqiptar?’

Nikola Tesla lindi në Kroacinë e sotme, me 10 Korrik të vitit 1856. Por, dy fotografi që Konica.al zotëron të vetë gjeniut do të mundonin çdo kënd drejt pyetjes: “Ç’bën Nikolla Tesla i veshur me poturet shqiptare?”

Në fotografinë e parë, Nikola paraqitet me veshjen popullore të Veriut, apo Dardanisë. Kjo veshje, mund të ishte marrë nga familja e tij si shenjë e trashëgimi të origjinës së tyre…

Veç kësaj të fundit, në pamjen e dytë kemi tre bashkëfshatarë, veshja e të cilëve është krahasimisht e njëjtë me atë të Tesla-s. Të tre mbajnë veshjen shqiptare. Fotografia shoqërohet me shkrimin: Kujtim nga Selaniku/ Shqiptarë ortodoksë, të quajtur “Galician”.

Fotografia e parë mësohet të jetë shkrepur më 1880, para se Tesla të nisej drejt Pragës. Ndërsa fotografia e dytë, në Selanik, siç edhe mbishkruhet në vitin 1907.

Po Tesla, pse me atë veshje? Nëse tre bashkëfshatarët ortodoksë në foton e dytë, ishin galicianë, sa gjasa mund të ketë që edhe familja e Nikolla Tesla, i cili mban një veshje të tillë, të jetë me origjinë nga ky fshat i banuar dikur nga shqiptarë ortodoksë, i cili sot i përket Malit të Zi?

Kështu, midis pranimit si të vërtetë të faktit që Nikola Tesla është serb i lindur në Kroaci dhe teorisë që qarkullon se ai mund të ketë prejardhje shqiptare, fotografia e tij mund të jetë enigma e duhur për t’i dhënë përgjigjen…
…

Tesla u shua më 7 janar 1943 në New York, SH.B.A. jo siç ashtu siç duhej të pushonte një shkencëtar i tillë. Gjeniu i 700 shpikjeve së paku mund të kishte merituar më shumë në vitet e tij të fundit.

Më poshtë do të gjeni pjesëza nga veprimtaria e tij e gjerë, materialet e të cilave sot… janë të sekuestruara nga FBI si sekret shtetëror.

Tesla, një shpikës dhe inxhinier amerikano-serb që zbuloi dhe patentoi fushën magnetike të rradhës, bazën e makinerive me rrymë alternative. Ai gjithashtu zhvilloi sistemin trefazor të transmetimit të energjisë elektrike.

Emigroi në Shtetet e Bashkuara në 1884-ën, ku edhe i shiti të drejtat e patentës së sistemit të tij të dinamove, transformatorëve dhe motorëve të rrymës alternative, George Westinghouse.

Duke mos ndaluar aty, në 1891 ai shpiku spiralen Tesla, një mbështjellje induksioni e përdorur gjerësisht në teknologjinë e radios.

***

Shkruhet se, Tesla ishte nga një familje me origjinë serbe. Babai i tij ishte një prift ortodoks; nëna e tij ishte e pa shkolluar por shumë inteligjente. Ndërsa ishte pjekur, Nikola Tesla shfaqi një imagjinatë dhe krijimtari të shquar, si dhe një prekje poetike.

Duke u trajnuar për një karrierë inxhinierike, ai ndoqi Universitetin Teknik në Graz, Austri dhe Universitetin e Pragës. Në Graz ai pa për herë të parë dinamon Gramme, e cila funksiononte si gjenerator dhe kur përmbysej kthehej në një motor elektrik, keshtu ai konceptoi një mënyrë për të përdorur rrymë alternative për të përfituar…

Më vonë, në Budapest, vizualizoi parimin e fushës magnetike rrotulluese dhe hartoi plane për një motor induksioni që do të bëhej hapi i tij i parë drejt shfrytëzimit të suksesshëm të rrymës alternative.

Në 1882 Tesla punoi në Paris për kompaninë kontinentale ‘Edison’ dhe ndërsa ishte në detyrë në Strassburg në 1883 ndërtoi pas orarit të punës, motorin e tij të parë të induksionit.
Tesla lundroi për në Amerikë në 1884, duke arritur në New York me katër cent në xhep…, disa nga poemat e tij…dhe llogaritjet për një makinë fluturuese.

Si fillim punoi me Thomas Edison, por të dy shpikësit ishin shumë larg në metoda, dhe ndarja e tyre ishte e pashmangshme.

Në maj të vitit 1888, George Westinghouse, drejtuesi i Kompanisë Elektrike Westinghouse në Pittsburgh, bleu të drejtat e patentës ndaj sistemit polifazë të Tesla, të dinamove, transformatorëve dhe motorëve me rrymë alternative. Transaksioni filloi një luftë për fuqi titanike midis sistemeve të tanishme direkte të Edisonit dhe qasjes së rrymës alternative Tesla-Westinghouse, e cila përfundimisht fitoi.

Tesla, së shpejti themeloi laboratorin e tij, ku mendja e tij krijuese mund të jepej falas. Eksperimentoi me shigjeta të ngjashme me ato që më vonë do të përdoreshin nga Wilhelm Röntgen kur ai zbuloi rrezet X në 1895.

Eksperimentet e panumërta të Tesla-s përfshinin punën në një llambë me butona karboni, mbi fuqinë e rezonancës elektrike dhe llojeve të ndryshme të ndriçimit.

Për të qetësuar frikën e rrymave alternative, Tesla hapi ekspozita në laboratorin e tij, në të cilën ndezi llamba duke lejuar që energjia elektrike të rridhte nëpër trupin e tij. Ai shpesh ishte i ftuar të ligjëronte brenda dhe jashtë vendit.

Spiralja Tesla, të cilën ai e shpiku në vitin 1891, përdoret gjerësisht sot në radio dhe televizione dhe pajisje të tjera elektronike.

Ky ishte edhe viti ku për Nikola Tesla u bë e mundur marrja e shtetësisë amerikane.

Westinghouse përdori sistemin aktual të alternuar të Tesla për të ndezur ‘Ekspozitën Kolumbiane të Botës’ në Agoikago në 1893. Ky sukses ishte një faktor në fitimin e kontratës për të instaluar makineritë e para energjetike në Ujëvarën Niagara, të cilat do të mbanin emrin dhe numrat e patentave të Tesla. Projekti mbartte energji në Buffalo deri në vitin 1896.

Më 1898 Tesla njoftoi shpikjen e tij të një varke teleautomatike të udhëhequr nga telekomanda. Kur kjo u pa me skepticizëm, Tesla i provoi pretendimet e tij për të, para një turme në sheshin “Madison Garden”.

Në Kolorado, ku qëndroi nga maji 1899 deri në fillim të vitit 1900, Tesla bëri atë që e konsideroi si zbulimin e tij më të rëndësishëm – valët tokësore të palëvizshme. Me anë të këtij zbulimi ai vërtetoi që Toka mund të përdoret si përçues dhe të perdorej për të rezonuar një frekuencë të caktuar elektrike. Ai gjithashtu ndezi 200 llamba pa tela nga një distancë prej 40 km dhe krijoi rrufe të bëra nga njeriu, duke prodhuar prurje me madhësi 41 metra. Në një kohë, ai ishte i sigurt se kishte marrë sinjale nga një planet tjetër në laboratorin e tij në Kolorado, një pretendim që u prit me derifikim në disa revista shkencore.

Pas kthimit në New York në 1900, Tesla filloi ndërtimin në Long Island të një kulle transmetuese botërore pa tel, me 150,000 dollarë kapital nga financuesi amerikan J. Pierpont Morgan. Tesla pohoi se ai siguroi kredinë duke caktuar 51% të të drejtave të tij për patentën e telefonisë dhe telegrafisë ‘Morgan’. Ai priste të siguronte komunikimin në të gjithë botën dhe të siguronte pajisje për dërgimin e fotove, mesazheve, parashikimet e motit dhe raportet e aksioneve. Projekti u braktis për shkak të një paniku financiar, problemeve të punës dhe tërheqjes së mbështetjes nga Morgan. Ishte humbja më e madhe e Tesla-s.

Puna e Tesla pastaj u zhvendos në turbina dhe projekte të tjera. Për shkak të mungesës së fondeve, idetë e tij mbetën në fletoret e tij, të cilat ende ekzaminohen nga entuziastët për të dhëna të pashpjeguara. Më 1915 u zhgënjye rëndë, kur një raport, për të cilin ai dhe Edison do të ndanin çmimin Nobel u vërtetua i gabuar. Tesla ishte marrësi i Medaljes Edison në 1917, nderi më i lartë që Instituti Amerikan i Inxhinierëve Elektrikë mund të dhuronte.

Tesla i lejoi vetes vetëm disa miq të ngushtë. Midis tyre ishin shkrimtarët Robert Underwood Johnson, Mark Twain dhe Francis Marion Crawford. Ai ishte mjaft jopraktik në çështjet financiare dhe një eksentrik, i nxitur nga detyrimet dhe një fobi progresive e mikrobeve. Por, ai kishte një mënyrë për të ndjerë intuitivisht sekretet e fshehura shkencore dhe duke përdorur talentin e tij krijues, provonte hipotezat e tij. Tesla ishte një perëndi për gazetarët që kërkuan një kopje të bujshme, por një problem për redaktorët të cilët ishin të pasigurt se sa seriozisht duhen vlerësuar profecitë e tij futuriste.
Kritika kaustike përshëndeti spekulimet e tij në lidhje me komunikimin me planetët e tjerë…, pohimet e tij se ai mund të ndante Tokën si një mollë dhe pretendimin e tij se kishte shpikur një rreze të aftë për të shkatërruar 10,000 aeroplanë në një distancë prej 400 km.

Pas vdekjes së Teslës, kujdestari i pasurisë së huaj hodhi blloqet e tij, të cilat mbanin letrat, diplomat dhe nderimet e tjera, letrat dhe shënimet e tij laboratorike. Këto u trashëguan përfundimisht nga nipi i Tesla-s, Sava Kosanovich, dhe më vonë u vendosën në Muzeun Nikolla Tesla në Beograd. Qindra janë depozituar në Katedralen e Shën Gjonit Hyjnor të Qytetit të Nju Jorkut për shërbimet e tij funerale, dhe një përmbledhje mesazhesh ku pranojnë humbjen e një gjeniu të madh. Tre fitues të çmimit Nobel i drejtuan homazhet e tyre për “një nga intelektet e shquara të botës që hapi rrugën për shumë nga zhvillimet teknologjike të kohës moderne”.