Rushdie më 1999: Në Kosovë u vranë burrat, fëmijët e gratë – ndodhi e paimagjinueshmja

Shkruan: Salman Rushdi, 4 gusht 1999 për Washington Post.

Menjëherë pas vrasjeve të Grackos, kryeministri britanik Tony Blair u bëri thirrje shqiptarëve të Kosovës që të lënë mënjanë armiqësitë. “Ne e bëmë këtë konflikt,” tha z. Blair në kryeqytetin e Kosovës, në Prishtinë të premten e kaluar, “sepse ne besojmë në drejtësi, sepse ne besuam se ishte e gabuar të kishte spastrim etnik dhe gjenocid racor këtu në Evropë në fund të shekullit të 20-të. Dhe ne nuk e luftuam që të shtypet një pakicë tjetër etnike [minoriteti serb i Kosovës]”.

Këto janë fjalë dashamirëse, të urta, të denja, fjalë të një njeriu që beson se ka luftuar dhe ka fituar një luftë të drejtë dhe për të cilin “drejtësia” përfshin idenë e pajtimit. Por, ato gjithashtu tregojnë një dështim të imagjinatës. Ajo që ndodhi me shqiptarët në Kosovë ishte një mizori, efekti i errët i së cilës në shpirt mund të jetë përtej fuqisë së njerëzve të denjë si zoti Blair për të dëshiruar ndaljen e tyre. Ajo që ndodhi mund të jetë, thjesht, e pafalshme.

Tragjikisht, ky nuk është dështimi i parë i tillë imagjinativ. Në ditët e para të konfliktit, shumë shqiptarë të Kosovës gjithashtu nuk arritën të kuptonin shkallën e tmerrit që po i vinte. Në shumë fshatra, burrat vendosën të iknin, të bindur se ushtria e Millosheviqit kishte për qëllim t’i masakronte. Ata u zhdukën në pyll, mbi male, jashtë shtrirjes vrastare të ushtrisë.

Por ata bënë një llogaritje të gabuar: lanë familjet e tyre pas, pamundësisht të besojnë se gratë dhe fëmijët e tyre dhe gjyshërit e dobët do të rrezikoheshin nga ushtarët që përparonin. Kapaciteti njerëzor për mizoritë u tregua më i madh se sa ishin në gjendje të parashikonin këto qenie të tjera njerëzore.

Tani le të imagjinojmë kthimin e tmerrshëm të refugjatëve në fund të konfliktit. Të nervozuar, duke shpresuar për lumturim, ata pranë fshatit të tyre. Por para se të arrijnë atje, ata kuptojnë se ka ndodhur e paimagjinueshmja.

Burrat e këtij fshati tani duhet të përballen me një të vërtetë në të cilën turpi dhe poshtërimi i thellë përzihen me pikëllimin e madh. Ata janë gjallë sepse kanë ikur, por në vend të tyre janë vrarë të dashurit që lanë pas. Trupat që ata tani i mbajnë me karrocat e fshatit akuzojnë përmes qefinesh.

Të mbijetuarit e fshatit u tregojnë refugjatëve të kthyer historinë e masakrës. Ata u tregojnë atyre se si disa nga serbët e fshatit veshën uniformat e ushtrisë serbe dhe përdorën njohuritë e tyre për fshatrat për të ndihmuar vrasësit që t’i nxjerrin shqiptarët e tmerruar nga vrimat e tyre. Jo, thanë, mos u mërzit ta kontrollosh atë shtëpi, nuk ka bodrum. Ah, por kjo shtëpi, ka një bodrum nën atë qilim, ata do të fshihen atje.

Këta serbë kosovarë tashmë kanë ikur. Por, Millosheviqi nuk i do ata në Serbi, ku ata janë prova e gjallë e humbjes së tij. Dhe zoti Blair gjithashtu dëshiron që ata të shkojnë në shtëpitë e tyre dhe të mbrohen nga KFOR-i. Ata hezitojnë të kthehen, nga frika e hakmarrjes. Dhe merreni me mend çfarë? Kanë të drejtë. Ata kanë të drejtë dhe Toni Bler, me vizionin e tij për një Kosovë të re — “një simbol se si duhet të jetë Ballkani” — e ka gabim.

Unë e përkraha operacionin e NATO-s në Kosovë, duke parë se dëshmitë e shkeljes së të drejtave të njeriut në favor të ndërhyrjes ishin të fuqishme dhe bindëse. Shumë shkrimtarë, intelektualë, artistë dhe të tjerë me prirje të majtë menduan ndryshe. Një nga argumentet e tyre ishte, nëse Kosova, atëherë pse jo edhe Kurdistani? Pse jo Ruanda apo Timori Lindor? Çuditërisht, kjo lloj retorike në fakt bën të kundërtën me atë që mendon se po bën. Sepse nëse do të kishte qenë e drejtë të ndërhyhej në këto raste, dhe Perëndimi gaboi që nuk e bëri, atëherë sigurisht që ishte e drejtë të mbroheshin edhe kosovarët, dhe dështimet e mëparshme të Perëndimit shërbejnë vetëm për të theksuar se të paktën këtë herë ata – – “ne” – bëmë mirë.

Pretendimi kryesor i kampit kundër ndërhyrjes ishte dhe është se veprimi i NATO-s në fakt përshpejtoi dhunën që synonte të parandalonte; se, si të thuash, masakrat ishin faji i Madeleine Albright. Kjo më duket edhe moralisht e dënueshme — sepse shfajëson vrasësit e vërtetë — dhe dukshëm e gabuar.

Lërini mënjanë çdo emocion dhe shikoni logjistikën e ftohtë të masakrës së Millosheviqit. Shpejt bëhet e qartë se mizoria ishte planifikuar me kujdes. Tani, askush nuk bën plane të detajuara për të zhdukur mijëra njerëz vetëm në rast se duhet një përgjigje e shpejtë ndaj një sulmi perëndimor. Dikush planifikon një masakër sepse synon të bëjë një masakër.

Vërtet, shpejtësia dhe përmasa e sulmit serb i befasoi forcat e NATO-s (një tjetër dështim i imagjinatës). Kjo nuk e bën të drejtë fajësimin e NATO-s. Vrasësit janë fajtorë për vrasjet që kryejnë, përdhunuesit për përdhunimet e tyre.

Por nëse “ne” kishim të drejtë që ndërhynëm, dhe lufta u bë vërtet për motive idealiste, idealizmi i politikës së tanishme duket gjithnjë e më utopik. Realiteti, siç raportojnë korrespondentët e huaj me përvojë, të cilët janë kthyer nga Kosova, e thonë se nuk kanë parë kurrë diçka të tillë, është se në Kosovë kanë mbetur pak serbë dhe ndoshta është e pamundur të mbrohen.

Sarajeva e vjetër, shumëkulturore u shkatërrua nga lufta në Bosnje. Edhe Kosova e vjetër ka ikur, me gjasë pakthim. Kosova ideale e zotit Blair është një ëndërr. Ai dhe kolegët e tij tani duhet të mbështesin ndërtimin e një entiteti të lirë, etnikisht shqiptar, i cili duket si një pashmangshmëri historike.

Paslufta nuk është kohë për të ëndërruar.