Analizë juridike: Gjykata Speciale që dy vjet ua shkel të drejtat ish-krerëve të UÇK-së, institucionet vazhdojnë të heshtin

Sot janë bërë dy vite nga njoftimi i cilësuar si skandaloz i Zyrës së Prokurorit të Specializuar në Hagë lidhur me Hashim Thaçin e Kadri Veselin, i cili kishte bërë që presidenti Hashim Thaçi ta ndërpriste udhëtimin e tij drejt Shtëpisë së Bardhë për të negociuar marrëveshjen finale me Serbinë, nën ndërmjetësimin e SHBA-së.

Deklarata për shtyp e datës 24 qershor 2020 (https://www.scp-ks.org/sq/deklarate-shtyp), me të cilën Zyra e Prokurorit të Specializuar kishte njoftuar që kjo zyrë u kishte paraqitur Dhomave të Specializuara të Kosovës (DHSK) një aktakuzë me dhjetë pika për shqyrtim prej gjykatës kishte rënë ndesh edhe me legjislacionin në fuqi që ka të bëjë me punën për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar, shkruan Demokracia.com.

Aktakuza ishte asokohe vetëm një padi penale e pakonfirmuar, sepse një gjykatës i procedurës paraprake i DHSK-së duhej ta shqyrtonte  aktakuzën për të vendosur nëse do t’i konfirmojë akuzat apo t’i hedh poshtë ato.

Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Ligji nr. 05/L-053 për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar (Gazeta Zyrtare, nr. 27, 31 gusht 2015) (Ligji nr. 05/L-053),  si dhe Marrëveshja ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Mbretërisë së Holandës mbi organizimin e institucionit të Gjykatës Speciale të Kosovës i zhvendosur në Holandë (E nënshkruar në Prishtinë më 15 shkurt 2016 – Dekretuar më 24.02.2016-DMN-007-2016), përcaktojnë procedurat për themelimin, organizimin, funksionimin e Institucionit të Gjykatës Speciale të Kosovës.

Në nenin 162 (Paragrafi 2 dhe 6) [Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar] të Kushtetutës, përcaktohet:

“Pavarësisht dispozitave tjera të kësaj Kushtetute: […]

2. Dhomat e specializuara dhe Zyra e Prokurorit të specializuar do të garantojnë të drejtat që i përmban Kapitulli II i Kushtetutës dhe në veçanti do të veprojnë në pajtim me standardet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut që janë të garantuara me Nenin 22 dhe në varshmëri me Nenin 55. […]
3. Dhomat e specializuara mund t’i përcaktojnë rregullat e veta të Procedurës dhe Provave, në përputhje me standardet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut të përfshira në nenin 22 dhe të udhëzuara nga Kodi i Procedurës Penale. Dhoma e Specializuar e Gjykatës Kushtetuese do të rishikojë këto Rregulla për të siguruar pajtueshmëri me Kapitullin II të Kushtetutës” […]

Në nenin 2 (Përputhshmëria me Nenin 55 të Kushtetutës) të Ligjit nr. 05/L-053, përcaktohet:

‘‘Çdo kufizim i të drejtave dhe lirive themelore bëhet në përputhje me nenin 55 të Kushtetutës për qëllime objektive dhe të arsyeshme që janë shprehur në këtë nen, në pajtim me kapitullin II të Kushtetutës dhe standardet ndërkombëtare të drejtësisë dhe procesit të drejtë. Këto qëllime janë në interesin e Kosovës si shoqëri e hapur dhe demokratike dhe janë në shërbim të përmbushjes së obligimeve ndërkombëtare të Kosovës. Në përputhje me nenin 55 të Kushtetutës, këto kufizime shqiptohen vetëm në masën e nevojshme për përmbushjen e këtyre qëllimeve jetike”.

Po ashtu, në nenin 3.2 ( e.) të Ligjit Nr. 05/L-053 përcaktohet:

Dhomat e specializuara gjykojnë dhe funksionojnë në përputhje me të drejtën ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, që përcakton standardet e drejtësisë penale përfshirë Konventën Evropiane për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut dhe Marrëveshjen Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, të cilave u është dhënë përparësi kundrejt ligjeve vendore me nenin 22 të Kushtetutës.

Neni 21 (Të drejtat e të akuzuarit) (Paragrafi 1 dhe paragrafi 3) i Ligjit nr. 05/L-053, përcakton:

1. Të gjithë personat janë të barabartë para Dhomave të specializuara. […]
2. I akuzuari konsiderohet i pafajshëm derisa të vërtetohet fajësia e tij përtej dyshimit të arsyeshëm sipas dispozitave të këtij ligji.

Neni 35, paragrafi 1,  i Ligjit nr. 05/L-053 përcakton që: Prokurori i specializuar është përgjegjës për hetimin dhe ndjekjen penale të personave përgjegjës për krimet, që përfshihen brenda juridiksionit të Dhomave të Specializuara dhe është i pavarur në kryerjen e detyrave të veta.”  Ndërsa, neni 35, paragrafi 2, pika i. i Ligjit nr. 05/L-053, përcakton që: Prokurori i Specializuar dhe prokurorët e tjerë në Zyrën e Prokurorit të Specializuar kanë autoritetin dhe përgjegjësinë për t’i kryer funksionet e detyrës së tij/saj, përfshirë autoritetin për të zhvilluar hetime penale dhe për të marrë përgjegjësi për hetimet penale apo procedurat gjyqësore të reja apo në proces në kuadër të juridiksionit lëndor të Dhomave të Specializuara dhe në pajtim me modalitetet e përcaktuar me këtë ligj. Këto autoritete dhe përgjegjësi përfshijnë:

[…] i. ngritjen e aktakuzave dhe ndjekjen e tyre nëpër të gjitha fazat para Dhomave të specializuara, përfshirë dhënien e përgjigjes për çdo kërkesë në Dhomën e Specializuar të Gjykatës Kushtetuese; […]

Po ashtu, Neni 38 (Hetimet dhe përgatitja e aktakuzës), gjegjësisht paragrafi 4 i Ligjit nr. 05/L-053, përcakton: Me të përcaktuar se ekziston dyshimi i bazuar mirë se ndonjë person ka përgjegjësi penale për ndonjë vepër brenda juridiksionit të Dhomave të specializuara, prokurori i specializuar e përgatitë aktakuzën që përmban deklaratën e përpiktë të fakteve dhe krimin ose krimet për të cilat akuzohet ai person sipas këtij ligji. Aktakuza parashtrohet në Dhomat e specializuara së bashku me materialin mbështetës.

Si rrjedhojë, nëse i referohemi përcaktimit ligjor të referuar më sipër, i cili përcakton procedurën kur ekziston dyshimi i bazuar mirë se ndonjë person ka përgjegjësi penale për ndonjë vepër brenda juridiksionit të Dhomave të Specializuara, domosdo duhet pasur parasysh faktin, që ngritja e aktakuzës nga Prokurori i specializuar në Zyrën e Prokurorit të Specializuar, është një proces që duhet të shqyrtohet nga Gjyqtari i procedurës paraprake. Kompetencat dhe Funksionet e Gjyqtarit të Procedurës Paraprake janë të përcaktuara në Nenin 39 (Paragrafi 1 dhe paragrafi 2) të Ligjit nr. 05/L-053 që përcakton si në vijim:

1. Gjyqtari i procedurës paraprake ka kompetencë për ta shqyrtuar aktakuzën, për të vendosur lidhur me parashtresat paraprake, përfshirë ankesat ndaj aktakuzës dhe juridiksionit, si dhe që të nxjerrë urdhër apo vendim të nevojshëm për të siguruar që rasti të përgatitet siç duhet dhe në mënyrë të shpejtë për gjykim.
2. Gjyqtari i procedurës paraprake e shqyrton aktakuzën. Kur është i bindur se prokurori I specializuar e ka përcaktuar ekzistimin e dyshimit të bazuar mirë, gjyqtari i procedurës paraprake e konfirmon aktakuzën. Kur nuk është aq i bindur, aktakuza ose akuzat që ajo i përmban hedhen poshtë. Prokurori i specializuar nuk përjashtohet nga kërkesa pasuese për konfirmimin e aktakuzës nëse kërkesa mbështetet me prova shtesë.

Në rrjedhë të përcaktimit ligjor, të përcaktuar si më lartë, nxjerrja e njoftimit publik nga ana Zyrës së Prokurorit të Specializuar, për një aktakuzë të pakonfirmuar nga Gjykatësi i Procedurës paraprake i DHSK-së kishte rënë ndesh me legjislacionin në fuqi që ka të bëjë me punën e Dhomave të Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar, si dhe me standardet ndërkombëtare të përcaktuara për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, te garantuara me instrumentet ndërkombëtare. Nxjerrja e këtij njoftimi nuk ishte në pajtim as me nenin 162 (Paragrafi 2 dhe 6) [Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar] të Kushtetutës, si dhe me nenet si në vijim të Ligjit nr. 05/L-053: Neni 3.2 ( e.), Neni 21 (Të drejtat e të akuzuarit) (Paragrafi 1 dhe paragrafi 3), Neni 35, paragrafi 2, pika i., Neni 38, paragrafi 4, Neni 39 (Paragrafi 1 dhe paragrafi 2).

Prokurori i Specializuar dhe prokurorët e tjerë në Zyrën e Prokurorit të Specializuar kanë autoritetin dhe përgjegjësinë për t’i kryer funksionet e detyrës së tij/saj, në pajtim me modalitetet e përcaktuara me legjislacionin në fuqi, që u cek më sipër. Si rrjedhojë, ngritja e aktakuzës nga Prokurori i specializuar në Zyrën e Prokurorit të Specializuar është një proces, që duhet të shqyrtohet nga Gjyqtari i procedurës paraprake, i cili mund të konfirmojë apo hedh poshtë atë. Meqë kjo aktakuzë është publikuar pa u shqyrtuar nga Gjyqtari i procedurës paraprake, me këtë janë shkelur të drejtat dhe liritë themelore që i përmban Kapitulli II i Kushtetutës dhe standardet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut që janë të garantuara me Nenin 22 dhe në varshmëri me Nenin 55 të Kushtetutës.

Duke marrë parasysh që çdo veprim i Institucionit të Gjykatës Speciale duhet të jetë në përputhje me standardet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut me Kapitullin II të Kushtetutës, në radhë të parë është shkelur Neni 23 [Dinjiteti i Njeriut] i Kushtetutës, i cili përcakton (Citim): Dinjiteti i njeriut është i pacenueshëm dhe është bazë e të gjitha të drejtave dhe lirive themelore të njeriut.

Publikimi i emrit të një personi të akuzuar për një akuzë të pakonfirmuar nga Gjyqtari i procedurës paraprake shkel dinjitetin e tij.

Po ashtu, me atë njoftim ishte shkelur edhe Neni 24.1 [Barazia para Ligjit] i Kushtetutës i cili përcakton (Citim):  Të gjithë janë të barabartë para ligjit. Çdokush gëzon të drejtën e mbrojtjes së barabartë ligjore, pa diskriminim.

Publikimi i emrit të një personi të akuzuar për një akuzë të pakonfirmuar nga Gjyqtari i procedurës paraprake, e vë në një pozitë të pabarabartë personin që i është publikuar emri.

Neni 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] i Kushtetutës është shkelur e veçanërisht paragrafët 1 dhe 5 (Citim):

1. Çdokujt i garantohet mbrojtje e barabartë e të drejtave në procedurë para gjykatave, organeve të tjera shtetërore dhe bartësve të kompetencave publike. […]
2. Çdokush i akuzuar për vepër penale, prezumohet të jetë i pafajshëm derisa të mos dëshmohet fajësia e tij/saj, në pajtim me ligjin.[…]

Publikimi i emrit të një personi të akuzuar për një akuzë të pakonfirmuar nga Gjyqtari i procedurës paraprake, nuk i garanton personit që i është publikuar emri mbrojtje të barabartë të të drejtave në procedurë para gjykatës. Me këtë është shkelur edhe Parimi i Prezumimit të pafajësisë, i garantuar me Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut dhe Protokollet e saj, sepse njoftimi përmban elemente që e vë fajtor personin që i është përmendur emri, ku në nenin 6 (E drejta për një proces të rregullt) të kësaj Konvente përcaktohet:

1. Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar me ligj, e cila do të vendosë si për mosmarrëveshjet në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tij të natyrës civile, ashtu edhe për bazueshmërinë e çdo akuze penale në ngarkim të tij. Vendimi duhet të jepet publikisht, por prania në sallën e gjykatës mund t’i ndalohet shtypit dhe publikut gjatë tërë procesit ose gjatë një pjese të tij, në interes të moralit, të rendit publik ose sigurisë kombëtare në një shoqëri demokratike, kur kjo kërkohet nga interesat e të miturve ose mbrojtja e jetës private të palëve në proces ose në shkallën që çmohet tepër e nevojshme nga gjykata, kur në rrethana të veçanta publiciteti do të dëmtonte interesat e drejtësisë.
2. Çdo person i akuzuar për një vepër penale prezumohet i pafajshëm, derisa fajësia e tij të provohet ligjërisht.
3. Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme:
4. të informohet brenda një afati sa më të shkurtër, në një gjuhë që ai e kupton dhe në mënyrë të hollësishme, për natyrën dhe për shkakun e akuzës që ngrihet ndaj tij;
5. t’i jepet koha dhe lehtësitë e përshtatshme për përgatitjen e mbrojtjes;
6. të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës i zgjedhur prej tij, ose në qoftë se ai nuk ka mjete të mjaftueshme për të shpërblyer mbrojtësin, t’i mundësohet ndihma ligjore falas kur këtë e kërkojnë interesat e drejtësisë;
7. të pyesë ose të kërkojë që të merren në pyetje dëshmitarët e akuzës dhe të ketë të drejtën e thirrjes dhe të pyetjes të dëshmitarëve në favor të tij, në kushte të njëjta me dëshmitarët e akuzës;
8. të ndihmohet falas nga një përkthyes në qoftë se nuk kupton ose nuk flet gjuhën e përdorur në gjyq.

Po ashtu me këtë publikim është shkelur edhe Neni 14 i Paktit ndërkombëtar për të drejtat civile dhe politike  dhe protokollet e saj (1996) ku përcaktohet:

1. Tё gjithё janё tё barabartё pёrpara gjykatave dhe organeve tё drejtёsisё. Çdo person ka tё drejtё qё çёshtja e tij tё trajtohet me paanёsi dhe publikisht nga njё gjykatё kompetente, e pavarur dhe e paanshme, e ngritur sipas ligjit, qё do tё vendosё qoftё pёr përcaktimin e çdo akuze tё karakterit penal qё drejtohet kundёr tij, qoftё pёr konfliktet lidhur me tё drejtat dhe detyrimet e tij nё fushёn civile. Shtypi dhe publiku mund të largohen gjatё gjithё procesit ose të njё pjese tё tij, qoftё kur e kёrkon interesi i sjelljes sё moralshme, i rendit publik ose i sigurisё kombёtare nё njё shoqёri demokratike, ose kur e kёrkon interesi i jetёs private tё palёve, qoftё edhe kur gjykata e quan krejtёsisht tё domosdoshme nё qoftё se, pёr disa rrethana tё veçanta tё çёshtjes, publiciteti mund tё dёmtonte interesat e drejtёsisё; megjithatё çdo gjykim i dhёnё nё çёshtjen penale ose civile do tё jetё publik, me pёrjashtim tё rasteve kur interesi i tё miturve kёrkon ndryshe ose nё qoftё se procesi ka tё bёjё me mosmarrёveshje martesore ose me kujdestarinё e fёmijёve.
2. Secili person i akuzuar pёr njё vepёr penale ka tё drejtё tё konsiderohet i pafajshёm derisa fajёsia e tij tё provohet në përputhje me ligjin.
3. Secili person i akuzuar për njё vepёr penale ka tё drejtё plotësisht të barabartë tё ketё kёto garanci minimale:

(a) Tё informohet menjëherë dhe në mënyrë të hollësishme, në një gjuhë të cilën ai e kupton, lidhur me natyrёn dhe shkakun e akuzёs qё ngrihet kundёr tij;

(b) Tё ketё kohё dhe mundёsi tё mjaftueshme pёr tё pёrgatitur mbrojtjen dhe tё komunikojё me njё avokat tё zgjedhur prej tij;

(c) Tё gjykohet pa vonesё tё tepruar.

(d) Tё jetё i pranishёm gjatё procesit dhe tё mbrohet vetё ose nëpërmjet njё mbrojtёsi tё zgjedhur prej tij; nё qoftё se nuk ka mbrojtje, duhet tё informohet pёr tё drejtёn e tij qё tё ketё njё tё tillё dhe, kurdoherё qё e kёrkon interesi i drejtёsisё, atij duhet t’i caktohet njё mbrojtje falas në cilindo rast të tillë nёse ai nuk ka mjete pёr tё paguar;

(e) Tё marrë në pyetje ose të kёrkojё tё merren nё pyetje dёshmitarёt kundër tij dhe tё sillen nё gjyq e tё merren në pyetje dёshmitarёt e mbrojtjes në emër të tij nё tё njёjtat kushte sikurse edhe dёshmitarёt kundër tij;

(f) Tё ketё ndihmёn falas tё njё pёrkthyesi nё qoftё se nuk kupton ose nuk flet gjuhёn qё pёrdoret nё gjyq;

(g) Tё mos shtrёngohet tё dёshmojё kundёr vetvetes ose tё pranojë se ёshtё fajtor.

(4) Procedura qё zbatohet pёr tё miturit tё cilёt nuk kanё arritur ende moshёn madhore, nё rast se kanё tё bёjnё me ligjin penal, duhet tё marrё parasysh moshёn e tyre dhe interesin qё paraqet riedukimi i tyre.

(5) Çdo person i shpallur fajtor pёr njё vepёr penale ka tё drejtё tё kёrkojё qё shpallja e tij fajtor dhe dёnimi i tij tё shqyrtohen nga njё instancё gjyqёsore mё e lartё, nё pёrputhje me ligjin.

(6) Kur njё person më në fund dënohet dhe kur ky dёnim penal definitiv anulohet mё vonё ose kur jepet falje pёr arsye se njё fakt i ri ose një fakt i rizbuluar provon se ёshtё bёrё njё gabim gjyqёor, personi qё ka pёsuar si rezultat i këtij dënimi do tё dёmshpёrblehet nё pёrputhje me ligjin, me pёrjashtim tё rasteve kur provohet se mospёrmendja e faktit tё panjohur nё kohёn e duhur i detyrohet atij vetё tёrёsisht ose pjesёrisht.

(7) Askush nuk mund tё ndiqet ose tё ndёshkohet pёr njё vepёr për të cilën ai ёshtё dёnuar ose liruar njёherё nё pёrputhje me ligjin dhe procedurёn penale tё çdo vendi.

Po ashtu, ishte shkelur edhe Neni 36 (1) [E Drejta e Privatësisë] i Kushtetutës, i cili përcakton (Citim): 1. Çdokush gëzon të drejtën që t’i respektohet jeta private dhe familjare, pacenueshmëria e banesës dhe fshehtësia e korrespondencës, telefonisë dhe e komunikimeve të tjera.

Publikimi i emrit të një personi të akuzuar për një akuzë të pakonfirmuar nga Gjyqtari i procedurës paraprake, i shkelë të drejtën e respektimit të jetës private dhe familjare të atij personi.

Publikimi i emrit të një personi të akuzuar për një akuzë të pakonfirmuar nga Gjyqtari i procedurës paraprake, nuk është në harmoni me vendimet gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, siç është përcaktuar me Nenin 53 [Interpretimi i Dispozitave për të Drejtat e Njeriut] të Kushtetutës (Citim): Të drejtat njeriut dhe liritë themelore të garantuara me këtë Kushtetutë, interpretohen në harmoni me vendimet gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Në vazhdën e shkeljes dhe një shqetësimi për një punë jo në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Kosovës ishte edhe mosreagimi i Avokatit të Popullit të Dhomave të Specializuara dhe Zyrës së Prokurorit të Specializuar. Në pajtim me Nenin 34 (9) të  Ligjit nr. 05/L-053, me këtë çështje duhej të merrej Zyra e Avokatit të Popullit brenda strukturës së Dhomave të Specializuara dhe Zyrës së Prokurorit të Specializuar, sepse përkundër që është pjesë e Zyrës Administrative, Avokati i Popullit vepron në mënyrë të pavarur për monitorimin, mbrojtjen dhe garantimin e të drejtave dhe lirive themelore të personave që ndërveprojnë me Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar. Avokati i Popullit ka përgjegjësi ekskluzive për të dy institucionet (Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar) dhe duhet t’u paraqesë rekomandime për çështjen e njoftimit publik të datës 24 qershor 2020 nga ana Zyrës së Prokurorit të Specializuar, për një aktakuzë të pakonfirmuar nga gjykatësi i procedurës paraprake. /Demokracia.com/