Shkruan: Xhafer Shatri

Sqarim: Ky shkrim është pjesë e një libri që do të botohet së shpejti, publikimi i të cilit është shtyrë për shkak të një vonese në marrjen e një dokumenti origjinal nga drejtësia belge për rrethanat e vrasjes së Enver Hadrit. Dokumenti ishte e domosdoshëm në respekt të lexuesit, për t’i dhënë një pamje të plotë të ngjarjeve, por dhe për të mos i krijuar hapësirë askujt për të vënë në pikëpyetje vërtetësinë e fakteve.

Fati ka tekat e veta.  Një javë para se të më vinte dokumenti, mësova se protagonisti i këtij shkrimi, Sherif Bala, naçallniku i dikurshëm i UDB-së së Pejës kishte vdekur.

1. Një sqarim i domosdoshëm për një dosje të errët

Më 8 dhjetor 2009 një portal publikon shkrimin me titull:“Përballja me pasojat e ish-UDB-së dhe ish-Shikut në Kosovë“ dhe me nëntitull “Sherif Bala, ky udbash krenar!“ 

Shkrimi ishte permbledhje e një interviste me Sherif Balën dhe Asllan Sllamnikun, të  cilët, në vitet 70-të e 80-të, ishin naçellnikë (kryeshefa) të UDB-së, sektori politik, në Pejë.

Tehu i sulmit të udbashve ishte drejtuar kundër Enver Hadrit, vrarë 30 vjet më parë, më 25 shkurt 1990, në Bruksel. Sherif Bala e akuzonte Enverin drejtpërdrejtë si spiun të UDB-së. Njohësit e dosjes Hadri e dijnë mirë se në dramën Enver Hadrit dhe në tragjedinë familjare të tij, prej fillimit e deri në fund, pra deri në ditën kur është vrarë, Sherif Bala kishte një rol aq të lig, dhe vetëm një sistem drejtësie i mirëfilltë do t’i shkonte deri në fund.

Siç e përmenda, krahas Enver Hadrit, Sherif Bala edhe mua më akuzonte si spiun të UDB-së. Ishte e rëndë, por jo e papritur nga Sherif Bala, me  të cilin, për fatin tim të keq, jeta me kish përballur qysh fëmijë. Megjithatë sulmi i pabesë ndaj Enver Hadrit, ishte larg më i rëndë. Ishte jashtë çdo kodi moral. Organet e drejtësisë belge kishin konstatuar se Enver Hadri ishte vrarë më urdhër të Millosheviqit, ndërsa ekzekutorët e tij diheshin më emër e mbiemër. Ata ishin koka e nëntokës serbe, që talentin e tyre prej vrasësish e kishin vënë në shërbim të shtetit serb. Këtë e kishte pohuar publikisht para medieve vetë organizatori i atentatit, Bozhidar Spasiq, aso kohe funksionar i lartë i UDB-së federale.

Ajo që më la pa frymë ishte pyetja pa përgjigje. Si është e mundur? Si mund të lejohet një udbash të përdhosë hapur në Kosovën e pasluftës njeriun që e kishte vrarë Serbia? Ky sulm i pabesë nuk mund te ishte “mirënjohja” e shqiptarëve ndaj Enver Hadrit, njeriut epitafi dhe thelbi i jetës së të cilit ishte

“Kosova është gjaku im që nuk falet”.

Udbashi i vjetër, po përdorte të kapurit e Kosovës së pasluftës, të përdhoste heronjtë e saj.Miku im Enver Hadri nuk ka nevojë për mbrojtje. Vepra e tij flet vetë. Por është detyra ime të sjell profilin e udbashit që ka terrorizuar breza të tërë në Kosovë. Kosova nuk mund të harrojë. Kurrë.

2. Portreti  i çakallit të Serbisë

Kryepersonazhi i kësaj dosjeje quhet Sherif Bala, i lindur në katundin Lluga, komuna e Istogut. Ka jetuar në Pejë, por fushëveprimtaria e tij prej çakalli serb përfshin një territor shumë më të gjerë.

Filimisht ka qenë mësues, ndërkaq, më vonë ka filluar të punojë në UDB dhe, falë aftësive zhbiriluese shpejt ka arritur të bëhet kryeshef (naçellnik) i sektorit më delikat të UDB-së, sektorit politik, që mbulonte 4 komuna: Pejën, Istogun, Klinën dhe Deçanin. Sherif Bala ka qenë për një dhjetëvjeçar maja e pushtetit në këto territore. Njeriu që ka vrà dhe ka kthjellë. Person më një rrjet jashtëzakonisht të gjerë spiunësh të të gjitha kategorive, prej “akademikëve“, arsimtarëve, vejushave, bujqëve, kurvave deri edhe lypësve. Ishte i lindur për intriga. Gjatë viteve të apart’heidit, Sherif Bala është marrë aktivisht me fajde. Ka qenë dhe ka mbetur, deri vonë, fajdexhiu më i madh i Dukagjinit.

Ky person më ka dhënë mësim në shkollën fillore në Gurrakoc.

3. Motivet personale të udbashit serb si shtysë për hakmarrje të përgjakshme

Ky është një rrëfim i errët i dy gjenerateve krejt të ndryshme, rrugët e të cilave do të kryqohen shpejtë dhe keq.

Përparësitë e Sherif Balës ishin kolosale. Ai përfaqësonte njërin prej shteteve më të fuqishëm të Evropës, ndërkaq unë dhe gjenerata ime ishim një turmë endërrimtarësh që e kishte verbuar Ëndërra e Lirisë. Shumë prej nesh do ta paguajmë shtrenjtë këtë gjakim për Lirinë. Ndërkaq, Sherif Bala, më këlbaçët e tjerë ishte i kudopranishëm dhe i paguar rrastë që të na e ndalte hovin tonë rinor, të na i vriste ëndërrat dhe të na e vriste Idenë e Lirisë dhe gjakimin për të.

Aso kohe nuk e dija me çka e kisha nxitur apo merituar armiqësinë e tij patologjike ndaj meje, por, më vonë, duke i kaluar me detaje ngjarjet kam ardhur në përfundimin se kjo, veç fanatizmit të argatit serb dhe ligësisë së tij organike lidhet me dy momente fort të çuditshme, njëri krejt i rastit, ndërsa tjetri si një vëlim imi djaloshar:

a. Isha nxënës i klasës së katërt. Një ditë pranvere, vetë i treti, kthehesha prej shkolle në shtëpi. Ishim vonuar sepse kishim luajtur top në oborrin e shkollës.

Kur mbërritem të Mullini i Jovanit (para Jovanit, Mulliri ka qenë i Selman Shatrit, të cilin ia kishte marrë shteti), e pamë të dalë nga lisnaja e bregut të Jazit të Gogës, një shoqja jonë e shkollës, më duket dy vjet më e vjetër. Ishte një vajzë shumë e bukur, e një fshati afër Gurrakocit, e zhvilluar përtej moshës së saj, por, megjithatë fëmijë. Ishte skarrakuqë…

As sot nuk e di ç’dreqi më çoi, por, pas pak, u ktheva disa hapa prapa dhe shkova drejt vendit prej ku ajo doli. Çka të shoh, mësuesi, Sherif Bala, ishte ulur mbi një cung, këmishën e kishte të shpërthekuar. Më pa. Nuk dita çka t’i them pos: “a u lodhe shok Mësues?“

“Ik, more kopil, se hina për nevojë…“ Ishte zor më e nxanë ngusht Sherif Balën.

Shumë vjet më vonë, një bashkëfshatar imi, disa vjet më i moshuar se unë, ma ka konfirmuar, se e kishte parë me sytë e tij Sherif Balën, duke abuzuar me të njëjtën nxënëse. Ishte ky një krim i dyfishtë. Abuzim më fëmijë dhe abuzim më detyrën e shenjtë të mësuesit.

E di se asnjëri prej nesh kurrë nuk e kemi hapur këtë temë. Ashtu ishin kohët.

b. Në vitin 1965 isha nxënës në gjimnazin e Istogut. Një pjesë dërrmuese e lëndëve ishin në gjuhën serbe. Kjo më pati revoltuar dhe i pata shkruar disa trakte: Më zbuluan, më çuan në burg dhe më përjashtuan nga të gjitha shkollat në Jugosllavi. Ky përjashtim pati bërë zhurmë të madhe, sepse u bë në sallën e kinemasë në Istog, ku ishin të pranishëm të gjithë nxënësit e gjimnazit, profesorët komiteti… Ishte një spektakël i turpshëm politik, por ajo që i pati befasuar nxënësit, po sidomos komitetlinjtë ishte qëndrimi im krenar dhe përbuzës.

Pas rënies së Rankoviqit, gjërat ndryshuan dhe unë fitova të drejtën regjistrohem në gjimnazin e Pejës.

Disa muaj më parë kisha dalë nga burgu, ku, ani se i mitur më kishte torturuar mizorisht, dy javë ditë rresht, Tomisllav Todoroviq për të më detyruar të nënshkruaj deklarata përmes të cilave mëtonte të arrestonte gjysmën e Tomocit.

Ani se fëmijë, nuk mujti me m’thy. Burgosja veç më kishte egërsuar edhe me shumë me UDB-në dhe çdo gjë që vinte prej saj.

Në këtë gjendje të acaruar, një ditë, në autobusin që na çonte në shkollë, në Pejë, e takova Sherif Balën, i cili tashmë punonte në UDB-ë.

Mu afrua më dhelpërinë e tij të njohur: “Ku je kushëri…, a dreqi që je ti, ani se fëmijë i kishe pa ditë punët ma mirë se na të tjerët…?“

Më acaroi shikimi i tij i lig dhe buzëqeshja e shtirë. “Shko, more në …, o udbashi i m…“ Kjo ishte tepër e papritur për të dhe u zbeh e u bë mejt. Autobusi ishte plot nxënës dhe e panë të gjithë çka ndodhi.

Nuk m’i harroi kurrë që e gjeta në lisnajë dhe që e kundërshtova në autobus.  Mu ka hakmarrë gjithë jetën, duke përdorë organet e shtetit, krejt rrjetin e spiunëve, madje edhe familjen e tij me të gjitha lidhjet e saj.

Persekutimi im nga Sherif Bala nuk ka shëmbull. Kishte dhe ka në të diçka që i tajkalon larg përmasat e çdo realiteti. Ai, si i plotfuqishëm që ishte, siç e kam analizuar më vonë kur kisha moshën dhe përvojën e duhur, ka filluar të më përthekojë më veglat e tij në Gjimnaz. Të gjithë ishim gati fëmijë dhe në një vlug rinor e rrethana që kishte krijuar zgjërimi i autonomisë. Një panverë e harlisur djaloshare.

Flisnim krejt shlirë, i këndonim Enver Hoxhës, që ishte idoli ynë. Dhe këmbëngulnim në qëndrimet tona madje edhe staliniste, taman si të dehur. Më vonë, e besa edhe sot, shpeshherë më janë skuqur majat e veshëve nga marrja kur e kujtoja se unë përpiqesha ta bindë për ëndërrat e mia babain tim, një burrë që e maste fjalën 1000 herë, një burrë tepër i zgjuar e më i fortë se guri dhe Bacin Haxhi, që jam i sigurtë se ka qenë eruditi më i madh i Kosovës së asaj kohe. Na shikonin mua dhe moshatarët e mi në odë dhe më drejtoheshin kryesisht mua, sepse edhe këmbëngulja më së shumti:

Baba: Ruaju se merr n’thu sivjet e një Zot e din pas sa vitesh e then qafën!

Baci Haxhi: Në komunizëm funksionojnë mirë vetëm dy gjëra, propaganda dhe dajaku.

Asnjë fjalë më shumë, por si më i folë tavanit. A merr vesh tavani?

c. Siç e kam kuptuar shumë vonë hakmarrrja e Sherif Balës fillon mu në këtë kohë. Ishte koncentruar në rrethin e të rinjve që i takoja në gjimnazin e Istogut, dhe sidomos pasi shkuam kolektivisht në studime, në Prishtinë. Më vonë e kuptova se jo pak prej tyre i kishte futur në kurthin e tij. Shpërndante intriga, duke më akuzuar sidomos mua si spiun të Udb-së.

(Njërin prej këtyre viktimave (R…), e kam takuar pas Luftës në Istog. Pasi nuk ma ktheu përshendetjen, e pyeta a bon të më tregosh se çka të kam borxh?

Ai: Më ke edhe shumë bile!

Unë: A mund ta di, bre burrë sepse më dijen time kurrë gjë të keqe prej meje nuk ke pasë.

Ai: Po. Shkaku yt Sherif Bala ma ka shkatërru jetën, memzi i kam krye studimet nga stresi i presionit të tij… M’ka shti me të përcjellë se çka po bon, me kë po rri, çka po flet… krejt çdo gjë për ty. Bile edhe çfarë ushqimi po merr në mensën e studentëve dhe me kë po ulesh në tavolinë. Për çdo javë më është dashur të bëjë raport për ty…

Pasi je burgos detyra ime ka qenë me propagandu kundër teje, kudo që të shkoja.

Dhe nuk kam qenë i vetmi.

Unë: Sa keni qenë që është dashur të bëni raporte?

Ai: Jo pak prej atyre që ishim të Istogut…

Unë: Në rregull, po çka kam unë në këtë mes? Nuk ju kam persekutuar unë, por Sherif Bala.

Ai: Po, veç kjo ishte për shkakun tënd!

E pashë se nuk i hynte n’kry, sepse ende ishte i traumatizuar. I fola më konkretisht:

A të kam propozuar ndonjëherë më të organizuar në veprimtari ilegale?

Ai: Jo.

Unë: A kam nënshkruar çfarëdo deklarate ku të kem përmendur emrin tënd, apo të cilitdo qoftë të atyre që kanë pësu si ti?

Ai: Jo.

Unë: A të kam folur ndonjëherë ty kundër shtetit?

Ai: Jo mua, por të gjithëve që ishim në konvikt. Nuk ia ke çkoçë kurrë.

Unë: Në rregull, por ty personalisht dhe vetëm për vetëm?

Ai: Jo, asnjëherë.

Une: E atëherë? Si guxon të më akuzosh mua pse Sherif Bala të ka angazhuar, jam i sigurt pa asnjë shpërblim, të punosh për të. Ti ke qenë punëtor i Sherifit e jo i Xhaferit… Bile bile ti më paske dëmtuar, më paske spiunuar, paske intriguar kundër meje deri sot. Dhe ke fytyrë të më akuzosh. Pse nuk shkon të ankohesh të Sherif Bala që të ka bërë telef?

E lash duke folur vetëmëvete. Në fakt ora e tij ishte ndalur në vitin e kahershëm 1974.

Duhet theksuar se burimi kryesor i intrigave të Sherif Balës në rrethin e gjimnazistëve të Istogut e pastaj edhe kur në shkuam në studime, padyshim ka qenë kunata e tij, përndryshe shoqe e klasës. Gjatë kohës së studimeve deri te arrestimi, por edhe më vonë sa isha në burg e madje edhe në mërgim kam dëgjuar detaje të tmershme nga bashkëmoshatarë që e kishin deshifruar më kohë sjelljen dhe gjuhën e saj prej nëperke.

ç. Pas burgimit të dytë, ku ndejta 9 muaj (1968, 1969), Sherif Bala kishte arritur ta bëjë spiun aktiv, njërin prej shokëve të mi më të mirë të djalërisë, IB.

Falë këtij, Sherif Bala disa vjet më vonë arrijti ta zbulojë Grupin Revolucionar dhe t’i fusë në dorë organin e tij “Zëri i Kosovës“ dhe sidomos një punim teorik “Udhëzimë për konsipracion“. Më pati paralajmëruar, përmes Babës, një kushëriri i IB, por për mua kjo ishte e pa imagjinueshme. Megjithatë falë edhe këtij paralajmërimi e hetova rolin e pistë të IB në momentin e fundit dhe kjo më ndihmoi që Sherif Balës t’ia luaj një lojë që i ka kushtuar më vonë me karrierë dhe ta shpëtoj 98% të efektivitit të Grupit Revolucionar.

Ky fakt më ka ndihmuar shumë edhe gjatë hetimeve, sepse e dija se IB nuk kishte guxim të dalë para meje më ia dhënë ‘ku lenë e ku praron”.

d. Sherif Bala duke ma njohur mirë karakterin, e dinte se nuk ka torturë që mund të më thyejë, prandaj përdori metodën e ngulfatjes së mëndafshtë.

Arrestoi pa asnjë faj djalin e axhës, Metën një mësues e student par excellence, vetëm pse në dhomën e tij ishin gjetur 2 revista letrare “Nëntori“, të cilat i kishte marrë në bibliotekën universitare për të përgatitur provimet në fakultet dhe një fletore më poezi të Agollit, Kadaresë etj., që asokohe botoheshin legalisht në Kosovë.

Më shantazhonte: fol ti dhe unë e lëshoj Meten menjëherë. Në këtë shantazh ai ka shkuar aq larg, saqë ka kërkuar nga Meta që ky të kërkojë orgazimin e një mbledhjeje të krejt familjes tonë në zyrën e tij: Meta, babai im, axha dhe djali i axhës Malushi dhe ata bashkë të bëjnë presion mbi mua që t’i zbuloj lidhjet.

Këtë ide diabolike, Meta ia ka hedhur poshtë mënjëherë, prandaj është dënuar dhe i ka mbajtur 2 vjet burg, pa pasur pikën e fajit.

dh. Mua më merrte në pyetje Mehmet Hasku, një udbash i regjur dhe shumë inteligjent. Qarku i hetimeve ishte krejt i mbyllur, unë nuk pranoja asgjë madje as ato që IB ua kishte referuar gjerësisht, por, për ta çuar lojën deri në fund, as nuk ua mohoja kategorikisht, sepse dëshiroja të krijohet përshtypja se ne që ishim në burg, i kishim bërë të gjitha vetë. Qëllimi ishte që shokët jashtë të kenë mundësi të riorganizohen pa ndonjë thyerje të madhe.

Procesverbalet e mia, të cilat SHIKU-u i pas luftës, i ka kërkuar më pishë nëpër arkivat e Gjykatave, kanë qenë bosh. Aty kanë mundur të lexojnë vetëm një rresht: “Nuk jam fajtor, nuk kam haber për gjërat për të cilat po më akuzoni.“

Ndihesha tepër komod, sepse e dija se Mehmet Hajrizin, Rexhep Malën dhe Liqenin, nuk do të mund t’i ndalte as vdekja. Dhe falë punës së tyre dhe të të tjerëve, Grupi Revolucionar është organizata e vetme ilegale e Pasluftës së Dytë Botërore që nuk e ndali aktivitetin e saj mbi 20 vjet rresht. Ajo shumë shpejtë, realisht për nga ndikimi, u bë forca e dytë politike në Kosovë, kundërshtarja më e rrezikshme e Lidhjes Komuniste. Grupi Revolucionar, më vonë i njohur si OMLK, arrijti të nxjerrë gazetë të mirëfilltë më emrin “Liria“. Më këtë e kanë zëvendësuar “Zërin e Kosovës“, për të mos e ngarkuar gjendjen tonë që ishim në burg.

Sa herë shpërndaheshin traktet jashtë, Sherif Bala më thërriste në zyrën e tij dhe vazhdonte më ato tiradat e mërzitshme. Ndihesha tepër mirë kur e shihja se sa në siklet ishte.

Njëherë, kishte dalë krejt prej kontrollit. Ekspertët i kishin thënë se një trakt që ishte shpërndarë pas arrestimit tim kishte vulën e sintaksës dhe stilit tim. Ma përplasi në tavolinë më tërbim: “Kjo është vepër e jotja!“

Më zbaviste: “Nëse unë prej burgut po mundkam të nxjerrë dhe të shpërndaj trakte gjithandej Kosovës, atëherë më paskit arrestuar kot…, e besa edhe ti po e merrke rrogën badihava…“

Ai: “Jo, jo! Këtë trakt ti e ke shkru para se më ra në burg dhe e kanë shpërnda shokët e tu. E ke lënë venë dhe tash ajo është bërë zog.“

Një herë e mbaj mend të më merrte në pyetje i dehur.Kënaqesha duke e parë ashtu të pafuqishëm, naçallnikun e UDB-së së Pejës. Atë natë më mbajti deri në orën 5 të mëngjesit. E kishte humbur torruan. Në një moment më tha:

“Shiptari është si kr…, nëse e lëmon çohet, nëse i bie ulet…“

Unë: “Paske respekt për shqiptarët…“

Sh. B.: “Nga përvoja po ta them… Ne, Jugosllavia, jemi të fuqishëm, në jemi të pathyeshëm…, me ne nuk mund të luajë askush… “

e. Një ditë më çuan në UDB-ë. U çudita, sepse zakonisht më çonin natën. Më çuan në zyrën e Sherif Balës. Babai im kishte qenë aty. Ishte lodhë e plakë për disa vjet. U përshendetëm e u pyetëm. Nuk dija se a është një kurth apo ceni sadist i Sherif Balës. Ma tha hapur: “Po mërzitem shumë për Metën.“(Meta djali i axhës, ishte rritë jetim, babai im ishte përpjekur më zemër t’ia zëvendësonte Metës dhe vëllezërve e motrave të tij disi babain që ua kishte grabitur vdekja në moshë të re).

“E di, i thashë. Qe, besa, o Babë,  Meta ka faj në këto punë aq sa ka faj nana Ajshe (gjyshja jonë). Ky, që e kemi përballë, po e mban për të më thy mu, në mënyrë që ta mbushi burgun me njërëz të pafajshëm. E kjo nuk ka për të ndodhë kurrë.“

Baba: “Ma hoqe një barrë të madhe. Për mu nuk është më rëndësi kur vjen ti, por qysh vjen.“

__________________

Shkrimi që e përmend z. Xhafer Shatri është botuar më 8 dhjetor 2009 në Drini, me titullin:“Përballja me pasojat e ish-UDB-së dhe ish-Shikut në Kosovë“ dhe me nëntitull “Sherif Bala, ky udbash krenar!“ .

Eshtë shkrim i të burgosurit politik dhe publicistit Xun Çetta , që e bazonte në intervistat që ai e theksonte se i ka bërë me Asllan Sllamnikun, Sherif Balajn e disa udbash të tjerë.

Shkrimi i botuar është marrë nga blogu Xhafer Shatri – Blog , me titullin origjinal të autorit:

Vdiq UDBASHI që ia ka shkatërruar jetën Enver Hadrit