Kush ishte nipi i Napoleonit: Arkeologu i shquar francez që u mahnit me shqiptarët…

Leon Hëzej (Leon Heuzey, 1831-1922) ishte një arkeolog dhe historian i shquar francez, Anëtar i Akademisë së Arteve të Bukura dhe i Akademisë së Mbishkrimeve dhe Letërsisë së Parisit, nip i Napoleon Bonapartit.

Pas ekspeditës arkeologjike në Maqedoni, ku mblodhi mjaft material arkeologjik, të cilin e botoi në librin “La mission arhelogigue de la Macedoine” (Misioni arkeologjik në Maqedoni), më 1867 erdhi në Shqipëri. Zbriti në Vlorë dhe u nis në Apoloni.

Përshkruan afresket e kishës në Apoloni dhe objektet arkeologjike të cilat i përcakton të ardhura nga Greqia, ndërsa Apoloninë si koloni të korintasve. Mjaft fragmente dorike, tempuj ndërtime publike, shtylla e tempullit të Dianës, Akropoli etj që ai gjenti në Apoloni e kanë origjinën nga Korinti- shkruan Heuzey.

Faksimilime  4 të librave të Leon Hëzejt
Pasi la Apoloninë, shkon në Durrës, ku u ndesh me shumë ndërtime romake të kohës së Trajanit dhe Adrianit si dhe ato bizantine.

Gjetjet arkeologjike të Epidamit i sollën ndërmend ekspeditën e Pompeut që zbarkoi në Orikum në vitin 49 pr. K pët t’u ndeshur në brigjet e Ilirisë me trupat ushtarake të Qezarit në Durrës.

Një vit më pas, ato i trajtoi në librin “Veprimet ushtarake të Jul Qezarit”, Paris, 1886.

Më 1861 u largua në Korfuz, duke lënë pas një kulturë materiale me vlerë autuktone ilire të periudhave greko-romake që sundimi osman i kishte lënë në harresë. Prandaj për të mos humbur një pjesë të objekteve arkeologjike i dërgi në muzetë e Parisit, Romës e Vjenës.

Heuzey gjatë udhëtimeve në Tesali banoi në një fshat arvanitas, ku përshkruan me pasionet kostumet e shqiptarëve, por ajo që e befasoi ishte se shqiptarët i mbanin gratë pranë tyre dhe nuk i largonin kur vinin miqtë.

Këto përshtypje të tjera për shqiptarët i boton në librin: “Excursion dans la Thessalie turque en 1858” (Ekskursion në Thesalinë turke më 1858).