Historiani rus: Skënderbeu është idealizuar, është e dyshimtë që ai krijoi një shtet të centralizuar

Dashnor Kaloçi

Kontrolli, përgjimi, survejimi, censura dhe diktati i regjimit komunist të Tiranës ndaj shkrimtarëve dhe artistëve në veçanti, duket se ka filluar që me shkrimet e para të tyre, kur ata ishin nxënës apo në bankat e auditorëve të universiteteve, ku studionin, duke nxitur dhe inkurajuar “kulturën e spiunimit” ndaj njëri-tjetrit. Veç të tjerash, kjo gjë bëhet e ditur edhe nga këto dokumente arkivore me siglën “sekret”, që ngrenë siparin e këtij libri voluminoz që me kapitullin e parë të tij.

Ashtu siç do të shohim më poshtë, si dhe nga faksimilet përkatëse, këto dokumente i përkasin viteve 1949-1950 dhe bëjnë fjalë mbi studentët shqiptarë, që asokohe ishin me studime në Bashkimin Sovjetik.

Jusuf Alibali, (1922-2003) i cili studionte për Histori, për punë të diplomës kishte zgjedhur të bënte një tekst me titull “Zhvillimi i shtetit shqiptar”, i cili pak a shumë ishte vetë libri i Historisë së Shqipërisë, apo thënë ndryshe, një maket i tij.

Por, pasi ua kishte dorëzuar atë pedagogëve të tij rusë për ta parë dhe për të dhënë vlerësimet e tyre, ata duket se kishin vënë re mjaft “të meta dhe gabime”, gjë të cilat i kishin nënvizuar në një recension, që ata kishin bërë për librin në fjalë të Alibalit.

Mirëpo, kjo gjë duket se nuk kishte kaluar fare në heshtje, përkundrazi, kishte bërë bujë të madhe edhe te bashkatdhetarët e tij studentë shqiptarë dhe nisur nga ky fakt, Fatmir Gjata (më pas shkrimtar i njohur dhe për shumë vjet sekretar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë), ia kërkoi kolegut të tij, Jusufit që t’ia jepte recensionin e bërë nga historian rus, z. M. Cernillovksi.

Por, ndërsa Jusufi u mundua që t’ia fshihte atë, Fatmiri ia mori me forcë në çantën ku ai e mbante dhe më pas e denoncoi atë tek ambasadori shqiptar në Moskë, Reis Malile – dhe gjithashtu edhe në Komitetin Qendror të PPSH-së në Tiranë (nuk dihet nëse është me qëllim apo koincidencë fatale, pasi Fatmir Gjata e ka dërguar denoncimin e tij ndaj Alibalit, pikërisht më 17 janar 1950, ditë që përkon me vdekjen e Skënderbeut).

Ajo që vihet re tek recensioni i historianit rus ndaj librit (maket) të Alibalit, është figura e Skënderbeut, ku sipas tij, Jusufi e ka idealizuar figurën e Skënderbeut. Kështu, ndër të tjera, historiani rus shkruan: “Është e dyshimtë që Skënderbeu (figura e të cilit është idealizuar në mënyrë të tepërt, jashtë klasave dhe luftës së klasave) mundi të krijojë një shtet të centralizuar dhe unitar”.

Në vërejtjet e tij të tjera të bëra në recensionin (prej katër faqe e gjysmë), historiani rus, i cili nuk nguron të shkruajë se, “nuk jam specialist i Historisë së Shqipërisë”, e akuzon studentin shqiptar, Jusuf Alibali, se nuk i ka parë ngjarjet e periudhës së Skënderbeut si marksist, por është ndikuar nga admirimi personal rreth figurës së tij etj., etj..

Të gjitha këto dhe të tjera bëhen të ditura në këto dokumente arkivore të publikuara në këtë kapitull të parë të këtij libri, ku tre të parët jepen të plotë, ndërsa recensionin e historianit sovjetik, Cernillovksi, po e japim me shkurtime, pasi përmbajtja e tij del jashtë kontekstit për të cilin e kemi përfshirë në këtë kapitull.

………………………………………..

LETRA E FATMIR GJATËS PËR AMBASADORIN REIS MALILE

Shoku ministër

Prej dy ditësh të kaluara mora vesht nga shoku… se Jusuf Alibalit i kishin bërë një recension për librin e tij, për diplomën, të cilën e ka dhënë për botim. Më datën 17 janar, në mëngjes, i kërkova shokut Jusuf, recensionin për ta kënduar, i bindur se ai e kishte me vete. Por ai më gënjeu. Më tha: “Recensionin e dorëzova në dekanat”. I thashë: “Recensionin duhet ta lexojë Legata, ose ministri Reis Malile “.
Por ai m’u përgjigj: “U them unë për këtë”.

E pyeta: “Po ndoshta s’e ke dorëzuar në dekanat”?

M’u përgjigj: “S’jam mësuar të gënjej, e dorëzova dje”.

Në këtë kohë, unë ia gjeta recensionin në çantën e tij, në sy të tij. I nxehur nga kjo gjë dhe i turbulluar nga ky flagrant, filloi të flasë me një gjuhë që s’i ka hije as komunistit, as njeriut të ndershëm. Ai më tha tekstualisht: “Ju jeni maskarenj, intrigantë, spiunë. Kjo është vijë e vjetër”.

I thashë: “E kam për detyrë që t’i ruaj shokët, t’i kontrolloj, ashtu siç e kanë për detyrë edhe shokët që të më kontrollojnë, për të mirën time e të përgjithshme”.

Unë i thashë se tekstin e recensionit do ta përkthej dhe se do t’ia dërgoj Legatës dhe Komitetit Qendror”. Ma preu fjalën: “Unë nuk ta lejoj ta marrësh”. Unë iu përgjigja: “Mund të më raportosh për këtë, si përgjegjës, marrë përsipër çdo pasojë që të ketë”.

Me kaq mori fund bisedimi.

Tekstin e përktheva dhe po ua dërgoj.

Për ç’arsye unë u interesova t’ia marrja recensionin s’ka nevojë t’ua shpjegoj. Do ta lexoni vetë. Libri i tij ka shumë të meta (në bazë të recensionit) dhe kjo është arsyeja që shoku Alibali e fshehu recensionin nga unë, nga shokët, nga Legata. Sigurisht ai mund të qiste arsye të shumta, mund të thotë se recensioni s’është i drejtë, se recensioni është për variantin e parë të diplomës, se ai tani e ka përpunuar diplomën dhe e ka gati një variant të dytë. Të gjitha këto mund t’i thotë. Por unë vij në këtë përfundim.

1. Të shqyrtohet se ku e ka dhënë diplomën për botim.

2. Të lexohet diploma nga ju dhe kritikët sovjetikë që nuk e njohin Jusuf Alibalin (se njerëzit që e njohin, ai i bën me vete, sigurisht jo të gjithë).

3. Për botimin e librit në formën që është, në bazë të recensionit, unë s’marr asnjë përgjegjësi si përgjegjës i kulturës që jam. Unë u besoj më tepër kritikëve sovjetikë (që s’e njohin Jusufin), se sa Alibalit dhe njerëzve që e njohin atë.

4. T’i thuhet shokut Alibali personalisht nga ju, se shokët e tij dhe Byroja nuk janë maskarenj, nuk janë spiunë dhe nuk ndjekin vijën e vjetër të Koçi Xoxes.

5. T’i hiqet nga mendja shokut Alibali se gjoja ai është i persekutuar dhe vazhdon të persekutohet dhe se shokët nuk ia duan të mirën atij. Kjo s’është e vërtetë. Mund të ketë pasur raste të tilla, por të vogla, mbas të cilave kapet shoku Alibali.

6. Për hir të lavdisë së tij, shoku Alibali gënjeu përgjegjësin e tij. Nga kjo rrjedh se për hir të lavdisë së tij, ai mund të gënjejë dhe partinë.

7. Ju lutemi për këto vini në dijeni shokun Reis Malile dhe Komitetin Qendror.

Moskë, 17 janar 1950

Anëtar i byrosë së studentëve në B.S.

Përgjegjës i Kulturës

(Fatmir Gjata)

………………………………………..

RAPORTI I REIZ MALILES NGA MOSKA PËR KOMITETIN QËNDROR

LEGATION
MOSKE 4.XI.1949
A REPUBLIQUE POPULAR
D’E ALBANIA A MOSKOU

KOMITETIT QENDROR
TE P.P.SHQIPERISE
(Drejtorisë së Propagandës)

TIRANË

Bashkëngjitur ju dërgojmë një kopje të shkrimit “Republika Popullore e Shqipërisë”, shkruar nga studenti Isuf Alibali me rastin e mbrojtjes së tezës së tij për marrjen e diplomës në universitet.

Jua dërgojmë në rusisht, meqenëse autori për të mos humbur kohë, e shkruajti direkt në rusisht, pa e shkruar më parë në Shqipe, megjithatë ne e kemi porositur atë ta përkthejë shqip, si rrjedhim në rastin më të parë do t’ua dërgojmë.

Në bazë të thënieve t’Isufit, punës së diplomës, mbasi t’i bëhet edhe një ripunim së shpejti (shpresojmë nga janari 1950), do të botohet në shtyp nga ana e shtypshkronjës së universitetit.

Para se të procedohet me këtë të fundit, mendojmë se do të ishte e nevojshme që vepra të kontrollohet nga ana juaj.

Mundësisht më njoftoni në rast se këtë rrugë e shihni të arsyeshme, në mënyrë që kur të mbarohet punimi definitiv këtu, të kërkoj që një kopje t’ua dërgoj juve për të vendosur rreth shtypjes.

Lidhje 1 libër.
(Reiz Malile)

………………………………………..

Kryedrejtoria e Industrisë Poligrafike e botimeve dhe e tregtisë së librave pranë Këshillit të Ministrave të B.S.

SHTËPIA BOTONJËSE SHTETËRORE E LITERATURËS JURIDIKE

4 janar 1950

Universitetit Shtetëror të Moskës